Samouszkodzenia młodzieży – krzyczące ciało

Kiedy spotykamy młodą osobę, której ciało pokryte jest licznymi bliznami, nasuwa się pytanie – dlaczego? Co skłania młodzież, a coraz częściej niestety także i dzieci do zadawania sobie takiego cierpienia?

Młoda osoba, która z rozmysłem nacina sobie skórę, wchodzi w intymny świat, gdzie jest zarówno katem jak i ofiarą. W ten sposób wściekłość uwalniana jest do ciała, które następnie „karane” jest za to że stało się ofiarą przemocy – twierdzi brytyjski psychoanalityk dr Phil Mollon.

Samouszkodzenia polegają na celowym ranieniu lub zadawaniu bólu swojemu ciału.                       W przeciwieństwie do aktów samobójczych nie mają na celu pozbawienia życia, ale na przerwaniu emocjonalnej udręki. Osoba zadająca sobie ból skupia się na jego odczuwaniu, jednocześnie odwracając uwagę od wewnętrznego cierpienia. Młodzi ludzie często podkreślają, że wolą niszczyć swoje ciało, niż doświadczać przytłaczających ich emocji. Badacz zjawiska samouszkodzeń Karl Menninger zdefiniował celowe okaleczanie własnego ciała jako "częściową" formę samobójstwa, kompromis pomiędzy wzajemnie wykluczającymi się popędami życia i śmierci ostatecznie umożliwiający przetrwanie osoby.

Różne oblicza samouszkodzeń

Samouszkodzenia to nie tylko widoczne rany na ciele. Zaliczamy do nich również somatyczne przejawy uczuć – bóle ciała, skłonności do wypadków, nadużywanie substancji psychoaktywnych, ryzykowne zachowania seksualne, zaburzenia łaknienia. Często u osób z tendencjami do samouszkodzeń możemy zauważyć poddawanie się wielokrotnym zabiegom chirurgicznym lub występowanie zespołu Munschausena. Nacinanie, połykanie ostrych przedmiotów, obijanie –            a także przedawkowania, parasamobójstwa – to cała gama niszczycielskich zachowań. Według teorii psychoanalitycznych ciało składane jest wtedy w ofierze, jest poświęcane po to, żeby człowiek nie konfrontował się z psychicznym bólem. Bardzo wielu badaczy twierdzi, że samouszkodzenia są nieświadomą próbą wyrażenia urazu poprzez ciało. Są więc one symboliczną próbą oddzielenia się od traumatycznych przeżyć. 

Funkcje i źródła samouszkodzeń

Liczne badania wskazują na kilka głównych funkcji samouszkodzeń tj: regulowanie poziomu napięcia wewnętrznego, radzenie sobie z trudnymi stanami emocjonalnymi jak lęk, złość czy niepokój. W odczuciu młodych osób samouszkodzenia przywracają również poczucie kontroli,      wzmacniają poczucie tożsamości; komunikują otoczeniu odczuwane odrzucenie; zagłuszają cierpienie psychiczne. Psycholodzy podkreślają wagę doświadczeń z okresu dzieciństwa                 w powstawaniu zachowań autodestrukcyjnych. Do najczęstszych przyczyn zaliczają – fizyczne lub emocjonalne opuszczenie przez rodziców, wykorzystanie emocjonalne i seksualne. Do samouszkodzeń ciała może również przyczynić się przemoc psychiczna i fizyczna, choroby rodziców – w tym – alkoholizm. Emocje towarzyszące tym doświadczeniom – poczucie bezsilności, pustki, porzucenia, nienawiści do siebie, często są zbyt trudne dla młodych osób. Powodują zamknięcie się w przerażającym świecie bolesnych uczuć. Niszczenie swojego ciała to próba ucieczki od niego. Młodzi, którzy się tną twierdzą również, że pielęgnując swoje rany, mają powód żeby się kochać. Wchodzą w rolę swoich opiekunów i czerpią przyjemność z okazywanej sobie troski.

Kara i oczyszczenie

Dla osób doświadczających przemocy często niszczenie swojego ciała jest karą dla prześladowcy. Wyobrażają sobie, że zadają ból temu, kto ich skrzywdził. Chcą, aby ich blizny były wyrzutem sumienia dla innych – za ich brak troski i oparcia. To także kara wymierzona w siebie za brak starań, aby być lepszym. Dokonując samosądu, wydają na siebie wyrok. Okaleczając się, dokonują swojego oczyszczenia. Wraz z zadawanym sobie bólem usuwają ze swego ciała wszystko to, co nazywają złem.

Jak pomagać?

Przede wszystkim przez zauważenie problemu i okazanie zainteresowania. Drobne blizny pojawiające się na ciele to niepokojący sygnał, który powinien nas zaniepokoić. Zachowania autodestrukcyjne to wołanie o pomoc. Pierwszym krokiem powinna być prośba o poradę skierowana do psychologa pracującego w szkole bądź w poradni. Obecnie istnieje wiele skutecznych form pomocy osobom mającym tendencję do samouszkodzeń. Odpowiednie rozpoznanie i diagnoza pozwalają na dobranie odpowiedniej formy pomocy. Istnieje możliwość terapii psychodynamicznej, behawioralnej, a w niektórych przypadkach farmakologicznej.  Występowanie tego typu zachowań często wskazuje na trudności wewnątrz rodziny. Dlatego pomoc powinna również objąć najbliższe środowisko osoby mającej dany problem.