Dziwak, kujon, geniusz… czy może zespół Aspergera?

Stare baśnie i opowieści ludowe dowodzą, że całościowe zaburzenia rozwoju, takie jak autyzm czy zespół Aspergera istniały na długo przed tym, zanim je formalnie rozpoznano i nazwano. W ludowych historiach i przekazach słownych znajdujemy na przykład wzmianki o dzieciach, które zostały podmienione przez wróżki. Zabierały one bowiem zdrowe dzieci, a zostawiały odmieńców: dzieci zachowujące się dziwnie, niesforne, nieprzejawiające emocji, obce. Opowieści te były sposobem wyjaśnienia nietypowego zachowania
i radzenia sobie z sytuacją. Dowodzi to tezy, iż zaburzenia rozwojowe nie są wytworem dzisiejszej cywilizacji, ale istniały wcześniej.

CZYM JEST ZESPÓŁ ASPERGERA?

Zespół Aspergera to całościowe zaburzenie rozwoju mieszczące się w spektrum autyzmu. Innymi słowy zespołem Aspergera określamy najłagodniejsze przypadki autyzmu, dotyczące przede wszystkim zaburzeń funkcjonalnych. ZA jest to zaburzenie rozwoju o podłożu neurologicznym, którego przyczyny zazwyczaj nie są znane.

Po raz pierwszy zespół Aspergera został opisany w 1944 roku przez wiedeńskiego lekarza
Hansa Aspergera. W swojej pracy doktorskiej opisał on przypadki chłopców prezentujących te same zachowania. Przy normalnym rozwoju mowy i poziomie inteligencji wykazywali oni objawy osiowe autyzmu: trudności w funkcjonowaniu społecznym, problemy w komunikacji, sztywność myślenia
i postępowania oraz intensywne zainteresowania.

ZA znacznie częściej dotyczy mężczyzn niż kobiet, ale nikt nie wie, dlaczego tak się dzieje. W wielu przypadkach można stwierdzić podłoże genetyczne, gdyż jedno z rodziców (najczęściej jest to ojciec) wykazuje pełny obraz ZA. U krewnych osób z ZA znacznie częściej stwierdza się takie cechy, jak intensywne
i ograniczone w swym zakresie zainteresowania, zachowania kompulsywne i rutynowe oraz problemy
w kontaktach społecznych.

DLACZEGO TAK TRUDNO ROZPOZNAĆ ZESPÓŁ ASPERGERA?

Zespół Aspergera nie jest łatwo rozpoznać, gdyż zwykle charakteryzuje on osoby o lepszych zdolnościach poznawczych (z normalnym lub większym od przeciętnego poziomem ilorazu inteligencji), które opanowały wykorzystanie języka na poziomie wyższym, niż ma to miejsce w wypadku ludzi o innych zaburzeniach.

Dodatkowo w obrębie samego ZA występuje rożne nasilenie symptomów, przez co zdarza się, że wielu ludzi, u których różne funkcje upośledzone są w stopniu łagodnym, nie otrzymują żadnej diagnozy i są po prostu określane jako „dziwne” lub „odmienne”, bądź są źle diagnozowane np. jako osoby w zespołem deficytów uwagi.

OBRAZ OSOBY Z ZESPOŁEM ASPERGERA

Najbardziej typową cechą ZA jest wykazywanie pewnych szczególnych zainteresowań.
W przeciwieństwie do autyzmu, w którym zainteresowanie dotyczy przede wszystkim przedmiotów, w ZA najczęściej skupia się ono na określonych zagadnieniach intelektualnych.

Gdy osoby z ZA wchodzą w wiek szkolny lub nawet wcześniej w wieku przedszkolnym, wykazują obsesyjne zainteresowania np. matematyką, pewnymi dziedzinami nauki lub czytaniem. Zadziwiająco wcześnie przejawiają zainteresowanie historią czy geografią, pragnąc zdobyć na ciekawiący je temat jak najwięcej informacji.

Wszystkie rozmowy u osób z ZA obracają się wokół wybranego tematu. Obsesyjne zainteresowania mogą dotyczyć np. rozkładów jazdy komunikacji miejskiej, walut krajów świata, astronomii, części statków czy samochodów. Mogą wykazywać niezwykłą znajomość trasy podczas wycieczek. Są osoby,
u których ta fascynacja trwa aż do dorosłości i staje się podstawą kariery zawodowej.

Również socjalizacja osób z ZA przebiega inaczej niż ludzi z klasycznym autyzmem. Zazwyczaj widzimy te osoby jako żyjące we własnym świecie i zajęte własnymi sprawami. Mimo wszystko ludzie z ZA pragną zawierać przyjaźnie i brak sukcesów na tym polu wywołuje u nich frustrację, smutek i zakłopotanie. Ich problemem nie jest na ogół brak okazji do interakcji społecznych, ale raczej ich mała skuteczność.

Osoby z ZA mają trudności ze zrozumieniem zachowań społecznych. Szwedzki badacz Gillberg określił to jako „zaburzenie empatii”, to znaczy niezdolność do rozumienia potrzeb i punktów widzenia innych ludzi oraz właściwego reagowania na nie. Ludzie ci zazwyczaj źle odczytują pewne sytuacje, a ich reakcje są często interpretowane przez innych jako ekscentryczne i zniechęcające.

ZA różni się od autyzmu dobrym opanowaniem funkcji języka, jednakże pewne aspekty języka mówionego (natężenie głosu, jego intonacja, modulacja i tempo) często odbiegają od normy. Czasami język wydaje się zbyt pedantyczny, pozbawiony idiomów i wyrażeń potocznych, a wypowiedzi interpretowane są zbyt dosłownie. Większość ludzi z ZA ma kłopoty z rozumieniem żartów i często się śmieje w nie odpowiednich momentach.

PRZYKŁADY WYPOWIEDZI LUDZI Z ZESPOŁEM ASPERGERA

• Młody mężczyzna z ZA na pytanie „Czym się interesuje?”, odpowiada: „Sprzętem AGD i wyposażeniem kuchni z lat 70-tych”.
• Nastoletni chłopiec o sobie: „Nie mam kolegów w klasie. Jeśli już to przyjaźnię się z dorosłymi, uwielbiam na przykład rozmawiać z paniami sprzątającymi w szkole”.
• Kolejny młody człowiek wygłasza opinię: „A ja tam lubię fast foody, bo mają takie środki konserwujące i chemiczne, których próżno szukać w zdrowej żywności”.

WCZESNE ROZPOZNAWANIE ZESPOŁU ASPERGERA

Rozpoznanie zaburzeń jest już możliwe we wczesnym okresie rozwoju dziecka. Zaburzenia mogą pojawić się zarówno w niemowlęctwie jak i w okresie przedszkolnym. Zazwyczaj pełen obraz zespołu Aspergera pojawia się do 4 r.ż. dziecka.

OBJAWY ZESPOŁU ASPERGERA U MAŁYCH DZIECI (0-3 R.Ż.)

• Brak dzielenia wspólnego pola uwagi
• Brak lub nieadekwatna reakcja na imię
• Brak proszenia o coś
• Brak wskazywania palcem
• Brak lub ograniczona gestykulacja
• Częste napady złości
• Fiksacje
• Nadwrażliwość na bodźce
• Niezdarność ruchowa
• Obojętność
• Późny rozwój mowy (słowo – 16 mieś., fraza – 24 mieś.)
• Silny opór na zmiany
• Sztywność i dziwaczność zachowania
• Zaburzenia zabaw symbolicznych

KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE ZESPOŁU ASPERGERA U OSÓB DOROSŁYCH

Gillberg zaproponował 6 kryteriów diagnostycznych dla tego zaburzenia oddających unikalny charakter tego zaburzenia:

1. Zaburzenia funkcji społecznych z towarzyszącym mu dużym egocentryzmem,
w takich dziedzinach jak:

• niezdolność do nawiązywania kontaktów z rówieśnikami,
• brak chęci do nawiązywania kontaktów z rówieśnikami,
• słaba znajomość kodów społecznych,
• nieadekwatne reakcje społeczne i emocjonalne.

Osoba z ZA nie potrafi nawiązać zwykłego dialogu, porozmawiać na wybrany temat czy wykazać zainteresowania tym, o czym mówi druga osoba.

2. Ograniczone zainteresowania i aktywności, w tym:

• bardziej zapamiętane niż zrozumiane,
• wyłączanie innych zainteresowań,
• przywiązanie do powtórzeń.

3. Powtarzające się zachowania rutynowe lub rytuały:

• narzucane sobie,
• narzucane innym.
• 4. Cechy dotyczące języka i mowy takie jak:
• możliwe, choć nie zawsze, opóźnienie wczesnego rozwoju mowy,
• na pozór perfekcyjnie opanowane funkcje ekspresyjne języka,
• dziwna prozodia, szczególne cechy głosu,
• upośledzenie rozumienia, obejmujące złą interpretację znaczeń dosłownych i ukrytych: osoby z ZA zazwyczaj dosłownie odbierają wszelkie wypowiedzi, żarty, żargon czy przenośnie np. komunikat „Stracił serce i głowę dla tej dziewczyny, nogi miał jak z waty, a krew odpłynęła mu z twarzy” to dla osoby z ZA naprawdę tragiczne informacje.

5. Problemy z komunikacją pozawerbalną, obejmujące:

• ograniczony zakres gestów,
• niezdarny język ciała,
• ograniczony zakres lub niewłaściwe stosowanie mimiki
• szczególne, „sztywne” spojrzenie,
• trudności w utrzymaniu bliskiego kontaktu fizycznego.

6. Niezgrabność ruchowa.

Nie wszystkie w/w cechy muszą być jednocześnie obecne.

 Literatura:

„Zespół Aspergera jako dziecięce zaburzenie rozwojowe” – opracowanie Stowarzyszenia Pomocy Dzieciom z Ukrytymi Niepełnosprawnościami im. H. Aspergera NIE-GRZECZNE DZIECI.